Odun Kömürcüleri

Daha çok mangal kömürü olarak bilinen ve aynı zamanda ısınmak amaçlı olarak sobalarda da kullanılan odun kömürününün yapımına şahit olmak ve bu işi yapan odun kömürcüleri ile tanışmak amacıyla geçtiğimiz haftalarda, birkaç arkadaşımla beraber Şile'ye gittik.

Odun kömürü genelde meşe ağacı gibi sert odunlar kullanılarak "torluk" denilen ocaklarda pişirilen bir kömür tipi.

Torlukların yapımı son derece zahmetli. İlk önce baca görevi görmesi amacıyla torluktan daha yüksek olacak birkaç sırık baca görevi görmesi amacıyla birbirlerine bağlanarak, torluğun yapılacağı alana dikiliyor. Sırıkların dibine de kolay tutuşması için çalı çırpı yığılıyor. Daha sonra, düzgün kesilmiş odunlar tek tek bu sırıkların etrafına dizilerek torluk yapımına başlanıyor. Bacanın yanısıra, bir de torluğu yakabilmek için sırıkların dibinden torluğun en dış kısmına kadar uzanan bir boş koridor bırakılıyor. Bu şekilde odunların teker teker dizilmesi ile yapılan bir torluğun tamamlanması ve yakmaya hazır hale gelmesi bir kişinin neredeyse bir haftasını alan bir işlem.

Yapımına yeni başlanmış bir torluk

Yapımı tamamlanmış bir torluk

Yapımı tamamlanmış olan torluğu yakmadan önce, odunun hava ile temasını kesmek amacıyla torluğun üzeri 15-20 cm kalınlığında bir yaprak tabakası ile kaplanıyor. Daha sonra bu yaprak tabakasının üstüne de 5-10 cm kalınlığında çamur haline getirilmiş bir toprak tabakası sıvanıyor.

Artık torluk yanmaya hazır. Torluk, en altta bırakılmış olan koridor sayesinde yakılıyor. Bir torluğun yanıp, içindeki odunların kömür haline gelmesi de torluğun büyüklüğüne göre değişmekle beraber 3-4 gün sürüyor. Tabii bu süreye birkaç gün de soğuma işlemi için koymak gerekli. Dolayısıyla bir odun kömürünün yapılması torluğun inşa edilmesinden kömürleşmiş olan odunun soğumasına kadar 2 haftalık bir süre geçmiş oluyor.

Torluk içerisindeki ateş, üstten yanlara ve aşağıya doğru yelpaze şeklinde yayılıyor. Ateşin ilerlemesini idare etmek amacıyla torluğun üst kısımlarından başlayarak en üstteki toprak tabaka deliniyor. Bu deliklerden de sirke asidi gibi kokan yoğun bir duman çıkıyor.

Deliklerden yoğun bir duman çıkıyor

Odunlar yandıkça, odunların arasında boşluklar oluşabiliyor. Eğer bu boşluklar kapatılmazsa bu boşlularda gaz oluşma riski var. Bu nedenle, odun kömürcüleri düzenli olarak torlukların üzerine çıkıp bu boşlukları tepeden vurarak sıkıştırmak zorundalar.

Sıkıştırma işlemi

Bu sıkıştırma işlemini yapabilmek amacıyla, odun kömürcüleri devamlı olarak torluğu üzerine çıkmak zorundalar. Torluğun üzerinde çalıştıkları için, eğer dikkat etmezlerse odunlar arasında oluşmuş olan boşlukların üzerine basıp torluğun içine düşme tehlikeleri de var.

Sıkıştırma işlemi sırasında torluğun üzerine çıkılıyor

Bu nedenle de, yanma işlemi süresince odun kömürcüleri devamlı olarak torluğu kontrol etmek ve boşlukları sıkıştırmak durumundalar. Torluk üzerine açılmış olan deliklerden çıkan duman nedeniyle de sağlıkları ciddi anlamda tehlikeye düşüyor.

Çıkan duman sağlığa son derece zararlı

Torluğa açılmış olan deliklerden çıkan dumanın rengi maviye döndüğü zaman artık kömürleşmenin sonuna geldiği anlaşılıyor. Ve soğutma işlemine başlanılıyor. Artık bu aşamadan sonra deliklerin üzerleri toprak atılarak kapatılmaya başlanıyor.

Deliklerin kapatlması

Deliklerin kapatılması

Bir torluktan, gene torluğun büyüklüğüne göre değişmekle beraber, 5 ila 12 ton arasında odun kömürü ortaya çıkıyor. Tahmin edilebileceği gibi yağmurun olmaması gerekli bu nedenle de daha çok yaz aylarında torluklar kurulup odun kömürü yapılıyor. Dolayısıyla da kışları daha çok torluk yapımı için odunların kesilmesi ile uğraşılıyor.

Hem bu işin mevsimsel bir iş olması nedeniyle hem de torlukların yapımının ve dolayısıyla da odun kömürünün yapımının zahmetli olması nedeniyle artık odun kömürü yapımı için metal ocaklar da yapılmaya başlanmış. Tabii burada yaşanan sağlık problemlerini de gözardı etmemek lazım. Ancak tüm bunlara rağmen geleneksel yöntem ile odun kömürü yapımına devam edenler de bulunuyor.