Pozlama, Diyafram ve Enstantane

Mailime gelen sorulara, google trends istatistiklerine ve blogun istatistiklerine baktığım zaman genelde fotoğraf üzerine en çok aranan konunun pozlama üzerine olduğunu görüyorum. Her ne kadar bu konu ve ilintili diğer konular hakkında daha evvel yazmış olsam da, bu yazılar blogging'e ilk başladığım zamanda yazdığım konulardı ve dolayısıyla şimdi okuduğumda her ne kadar çok basit bir şekilde yazmaya çalışmış olsam da gene de biraz teknik kaldıklarını düşünüyorum.

O nedenle, fotoğrafın temeli olan pozlama, ISO, enstantane ve diyaframa tekrardan değinmek istiyorum.

Internette en çok aranan cümlelerden birisi "Pozlama Nedir" cümlesi.

Bunu anlatmak için önce fotoğraf kelimesinin kökenine gidelim.

Photo eski Yunanca'da ışık anlamına geliyor. Graph ise çizmek anlamın. Dolayısıyla fotoğraf kelimesi de ışık ile çizmek anlamına geliyor. Fotoğrafın bulunuşundan ya da icadından bu yana değişmeyen birşey var, o da ışık olmadan fotoğrafın olmayacağı.

Peki bir fotoğrafı çekerken ne kadar ışık olması gerektiğine nasıl karar veriyoruz ? Eğer çok ışık varsa fotoğraf çok beyaz çıkar yani patlar veya çok az ışık varsa fotoğraf da çok karanlık çıkar. Dolayısıyla fotoğrafın doğru çekilebilmesi için belli bir miktarda ışık olması gerekiyor.

Ne kadar ışık olması gerektiğini bize söyleyen bir mekanizma var fotoğraf makinalarının içinde ve bu mekanizmaya da pozometre deniyor. Fotoğrafını çekeceğimiz konuya makinamızı doğrultup, deklanşöre yarım bastığımız zaman, pozometre çalışıyor, ortamdaki ışığı ölçüyor ve bize doğru fotoğraf için ne kadar ışığa ihtiyacımız olduğunu söylüyor. Pozometrenin bize ne kadar ışık olmasını söylemesine de pozlama diyoruz en basit deyişle.

Pozometrenin doğru pozlama için ne kadar ışık alacağımızı söyleyebilmesi için bir bilgiye ihtiyacı var ama. O da kullandığımız fotoğraf makinasında olan sensörün ışığa olan duyarlılığı. Eğer çok duyarlı bir sensör ise, daha az ışık alması yetecekken, çok da duyarlı olmayan bir sensör ise daha fazla ışık alması gerekiyor. Sensörün ışığa olan bu duyarlılığına ISO deniyor. Fotoğraf makinasının ayarları ile ISO'yu değiştirebiliyoruz evet ama bu değeri sabit tutmamız pozometrenin işini kolaylaştırır.

Peki pozometre bize doğru pozlama için ne kadar ışık almamız gerektiğini ne birim üzerinden söylüyor ? KM mi? Jul mü? Watt mı ? Bu birim ne peki ?

ISO sabit olduğu sürece, pozometre bize iki adet bilgi sağlıyor. Bunlardan birisi ne kadar süre ile ışığı alacağımız bilgisi yani enstantane. 

Enstantane aslında, deklanşöre bastığımız zaman sensörün önünde duran örtücü perdenin açılması ve kapanması arasında geçen süreye deniyor ve bu da saniye cinsinden belirtiliyor. Enstantane ne kadar uzar ise (örnek 1/5 saniye veya 2 saniye gibi) sensör o kadar fazla ışık alacaktır ne kadar kısılırsa (örnek 1/100 saniye veya 1/2500 saniye gibi) da o kadar az ışık alacaktır.

Aşağıdaki skalada belirtilen rakamlar saniye cinsinden rakamlar ve tipik enstantane değerlerini gösteriyor. Bu skalada sağa doğru gittikçe enstantane azalıyor ya da hızlanıyor ve dolayısıyla daha az ışık alınmış oluyor, sola doğru gittikçe ise enstantane düşüyor ya da süre olarak uzuyor ve dolayısıyla da daha fazla ışık alınıyor.

 ... - 1/1 -1/2 - 1/4 - 1/8 - 1/15 - 1/30 - 1/60 - 1/125 - 1/250 - 1/500 - 1/1000 - 1/2000 - ... 

Diğer bilgi de bu ışığın geçtiği objektifin çapı, yani ne kadar ışık geçtiği. Sonuçta objektiflerin belli büyüklükleri olduğu için, o objektiften geçecek olan ışığın miktarı da objektifin çapına doğrudan bağlı. Objektifin içerisinde, ışığın geçebileceği alanı azaltan ya da arttıran metal yapraklar var ve bu yaprakların oluşturduğu delikten geçiyor ışık. BU yaprakların oluşturduğu deliğin büyüklüğüne de diyafram deniyor. Eğer diyafram açıkca yani delik büyükse, daha fazla ışık geçer, kapalıysa ya da kısıksa daha az ışık geçebilir. Aşağıdaki fotoğraflarda diyaframın alacağı değerler ve diyaframın bir illüstrasyonunu görebilirsiniz. Dikkat ederseniz skalada sağa doğru gittikçe diyafram kısılıyor yani daha az ışık alıyor ama diyafram değerini gösteren rakam ise büyüyor :)

Diyafram Yaprakları

Dolayısıyla, doğru pozlama için gerekli olan değerleri bize makinanın pozometresi enstantane ve diyafram cinsinden veriyor. 

Özetle, enstantanenin uzaması örtücü perdenin daha uzun süre açık kalması ve dolayısıyla sensöre daha fazla ışık girmesi anlamına gelirken, enstantanenin kısalması yani örtücü perdenin daha hızlı açılıp kapanması ise daha az ışık anlamına geliyor.

Dİyaframın açılması, yani diyafram değerinin rakamsal olarak küçülmesi, daha fazla ışık anlamına gelirken, diyaframın kısılması yani diyafram değerinin büyümesi daha az ışık anlamına geliyor.

Aşağıdaki skalada üst satırdaki rakamlar saniye cinsinden enstantane süreleri iken alt satırdakiler de diyafram değerleri. Dikkat ederseniz, her ikisi için de skalada sağa doğru ilerlemek daha az ışık anlamına geliyor.