Hiperfokal Mesafe (Hyperfocal Distance)

Bir okurumdan gelen bir soru üzerine detaylı olarak yazmaya karar verdiğim bir konu hipefokal uzunluk ya da mesafe (hyperfocal distance)

Aslında açıklaması çok basit, ama anlaması ve daha da önemlisi uygulaması biraz kafa karıştırıcı olabiliyor. Ama hiperfokal mesafe nedir ne değildir onu anlatmadan önce, net alan derinliği ile ilgili olan 1/3 ve 2/3 konusunu hatırlatmak istiyorum. 

Net Alan Derinliği ile ilgili olan yazımda anlattığım üzere, fotoğrafta kabul edilebilir derecede net olan alan diye tanımlanan "net alan"'ın 1/3lük kısmı fotoğrafı çekilen konunun önünde yani konu ile sizin aranızda, geriye kalan 2/3lük kısmı ise konunun arkasında kalır. Belki aşağıdaki grafik bunu daha net açıklayabilir.

Hiperfokal mesafe ise, kullandığınız makina, lens ve seçilen diyafram değerine bağlı olarak belirlenen bir mesafe, ve kullandığınız lens, diyafram vs gibi değerlere göre belirlenmiş bu mesafeye netlik yapıldığı takdirde, bu mesafein önündeki 1/2'lik alandan itibaren sonsuza kadar heryer net oluyor. Hatta çoğu manzara fotoğrafı da bu hiperfokal mesafeye netlik yapılarak çekiliyor.

Tanımı biraz da daha açmak için aşağıdaki alıntılara bakalım:

Lens hiperfokal mesafeye netlendiğinde, net alan derinliği bu mesafenin yarısından sonsuza kadar uzanır.

Photography, Phil Davis, 1972. 

Hiperfokal mesafe, bu mesafenin yarısından sonsuza kadar olan her yerin net alana dahil olduğu netleme noktasıdır.

John Shaw's Landscape Photography, John Shaw, 1994.

.... hiperfokal mesafe terimi .... kısaca herhangi bir diyafram değerinde elde edilebilecek en geniş net alan derinliğini veren mesafedir.

How to Use Your Camera, New York Institute of Photography, 2000.

Yani kısaca bir fotoğrafta mümkün olan en geniş net alan derinliğini elde etmek için netleme yapmanız gereken noktanın size (daha doğrusu kullandığınız makinaya) olan uzaklığıdır hiperfokal mesafe. Mesela bu mesafe sizden 10 metre uzakta olsun. Bu durumda sizin 5 metre önünüzden sonsuz kadar olan heryer net olacaktır fotoğrafınızda. 

Ama direk olarak konunuza netleme yaparsanız o zaman sadece konunun önündeki 1/3lük alan ile konunun arkasında kalan 2/3lük alan net olacaktır, yani hiperfokal mesafeye netlediğimiz zaman elde edeceğimiz net alana göre daha dar bir alan net olacaktır.  

Peki neden bu 1/3 ve 2/3 meselesini hatırlatarak başladım konuya. Onun da sebebi şu. Aslında hiperfokal mesafe belli matematik hesapları ile bulunan bir mesafe ve dediğim gibi odak uzunluğu, diyafram ve kısaca "circle of confusion" denilen ve kullanılan makinanın tipine göre değişen (d-SLR, 35mm, full frame, orta format..vs gibi) bir sabit değer ile hesaplanan bir mesafe. Dolayısıyla her seferinde bunu hesaplamak oldukça zor. O nedenle kaba taslak bu mesafeyi belirleyebilmemiz için bu 1/3 ve 2/3 konusunu biliyor olmamız lazım, işte bu nedenle girişte bu konuyu hatırlatmak istedim.

Eğer elimizde birazdan anlatacağım hiçbir yardımcı malzeme yoksa, Seçilen odak uzunluğu ve diyafram ile sonsuzu netlik yapalım, (çokğu manzarada ufuk çizgisi mesela) ve fotoğrafımızı çekelim. 1/3 ve 2/3 kuralına göre net alanın 1/3'ü bu ufuk çizgisinin önünde olacaktır. İşte 1/3lük bu net alanın başladığı yer hiperfokal mesafedir. Çektiğimiz fotoğrafı büyüterek LCD ekranda bu noktayı bulup bir sonraki fotoğrafımızı odak uzunluğunu ve diyaframı değiştirmeden kada taslak bu noktaya netleyerek çekersek mümkün olan en geniş net alan derinliğini yakalamış oluruz.

Aşağıdaki resim hiperfokal mesafenin mantığını çok net bir şekilde anlatıyor.

Ama burada en önemli sorun bu mesafenin nasıl hesaplanacağı ?

Kısaca formül şu: ( OU x OU ) / F x CC

OU: Seçilen odak uzunluğu

F   : Seçilen Diyafram değeri

CC : Circle of Confusion sabit değeri (full frame makinalar için yaklaşık 0.03 mm, full frame olmayan fokal çarpanlı dijital makinalar için 0.025 mm)

Bu formülün sonucunda çıkan rakam mm cinsinde bu hiperfokal mesafeyi gösteriyor.

Ama kim yanında hesap makinası taşır ve fotoğraf çekmeden önce bu hesaplamaları yapmak ister. O nedenle bu mesafeyi hesaplamak için başka yollar da olmalı, ve aslına bakarsanız çok kolay yolları da var.

Bunlardan bir tanesi, diyafram, uzaklık ve net alan derinliğini gösteren halkaları olan lensler kullanmak. Bu lenslerde yapmanız gereken tek şey, diyaframınızı belirledikten sonra, bu diyafram değerinin net alan derinliğini işaret eden ve ortadaki netlik noktasını gösteren büyük çizgiye göre solda kalan çizgiyi mesafe halkasında yer alan sonsuzluk işaretinin altına getirmek.

Yukarıdaki ikinci fotoğrafa bakarsanız her bir diyafram değerine denk gelen net alan derinliği çizgilerini göreceksiniz. İşte yapmanız gereken yukarıdaki fotoğraftaki gibi belirlediğiniz diyaframın üzerindeki çizgiyi bir üstteki halkada yer alan sonsuzluk işaretine denk getirmeniz. Bu fotoğraftaki örnekte f/22 kullanılmış. 

Bu işlemi yaptıktan sonra en ortadaki netleme çizgisine denk gelen (ve uzaklık halkasındaki değerler ile bulabileceğiniz) mesafe hiperfokal mesafedir. Bu örnekte bu mesafe yaklaşık 30 feet ya da 10m. Ve bu durumda, sağ tarafta kalan f/22 çizgisi ise yaklaşık 4 metreye denk gelmiş. Yani  seçilmiş olan odak uzunluğu ve kullanılan diyafram değerine göre (bu örnekte f/22) eğer hiperfokal mesafeye netleme yaparsak (bu örnekte yaklaşık 10m), durduğumuz yerden 4m ötesindeki noktadan sonsuza kadar olan alan net çıkacak anlamına geliyor.

Artık hiperfokal mesafeyi bulduktan sonra yapmamız gereken tek nokta, yaklaşık bu mesafede yer alan bir konuya netleme yapıp fotoğrafımızı çekmek. Aslında bu kadar kolay! 

E peki elimizde bu göstergeleri olan bir lens yoksa ne yapacağız ? Ki ne yazık ki günümüzde üretilen lenslerin hemen hemen hiçbirinde bu özellikler yok ne yazık ki!

Bu durumda da kopya çekeceğiz!!!

Evet yanlış duymadınız.

İnternette bunun için hazırlanmış birçok tablo var, onlardan bir-iki tanesini basıp yanımızda taşıyacağız. Ya da Android bir telefon ya da Iphone kullanıyorsanız bu telefonlarda kullanılmak üzere hazırlanmış bir hiperfokal mesafe hesaplayıcı aplikasyon var. Eğer bu tarz telefonumuz var ise bu aplikasyonları kullanmak en kolayı herhalde. (İsitiyorsanız iphone versiyonuna bu linkten bulabilirsiniz

Aşağıda gene internetten bulduğum iki tane tablo var. Bu tabloları da bahsettiğim gibi basıp yanınızda kullanabilirsiniz.

Full Frame olan d-SLR makinalar için geçerli tablo

x1.6 Fokal Çarpanlı d-SLR makinalar için geçerli tablo

Son bir sözüm olacak bu konu ile alakalı.. Hiperfokal mesafeyi belirleyip manzara fotoğrafı çekmek istiyorsanız, lütfen tripod ve deklanşör kablosu kullanmayı unutmayın. O kadar zahmete girip hiperfokal mesafeyi hesapladınız ve ona netleme yaptınız, ama kimse herhalde bu noktadan sonra deklanşöre basarken oluşan baskı nedeniyle bu mesafenin değişmesini istemez değil mi ? :) 

Manzara fotoğraflarında maksimum netlik konusunda dikkat edilmesi gereken diğer noktaları ise bu yazımda okuyabilirsiniz.